Aanleiding
In het buitengebied van Nederland stapelen diverse opgaven zich op. Er is bij veel erfeigenaren (waaronder agrariërs) behoefte aan nieuw financieel perspectief; er is behoefte aan een diverser woonaanbod; er moeten (regionale) stappen worden gezet in het klimaatbeleid; en Nederland heeft zich gecommitteerd aan het realiseren van nieuwe natuur. Dit betekent voor gemeenten en provincies een zoektocht hoe deze veranderende verantwoordelijkheid zo goed mogelijk op te pakken. In het Testlab ‘Nieuw Bos en Klein Wonen’ verkennen we een denkrichting die een gecombineerde oplossing bied: hoe kan natuur gerealiseerd worden met een verdienmodel via het mogelijk maken van Tiny Houses op grond van erfeigenaren?
Nieuw perspectief voor erfeigenaren
Vele erfeigenaren, vooral agrariërs, hebben het niet gemakkelijk. Landelijk gezien leeft 25% van de agrariërs onder de armoedegrens en 25% denkt er aan om binnen 10 jaar te stoppen vanwege gebrek aan opvolging. Daarnaast ligt er een toenemende druk op agrariërs vanwege de impact van landbouwactiviteiten op onder andere biodiversiteit, het klimaat en het landschap. Het is om deze reden dat de nationale overheid, provincies en gemeenten ambities formuleren voor een transitie naar een duurzamer en economisch rendabeler buitengebied. In dit perspectief is ook veel ruimte voor verbredende landbouwactiviteiten, waaronder cross-over met natuurbeheer, recreatie, zorg, korte ketens en wonen. Het is dit haakje waarin we binnen het Testlab beogen om met gemeenten en provincies een toekomstrobuust perspectief concreet uit te werken waarin buitengebied, bewoning en natuur samengaan.
Diverser woonaanbod
De komende jaren zal de woningvoorraad aanzienlijk uitgebreid moeten worden, met bijzondere aandacht voor starterswoningen, ouderenwoningen en het verduurzamen van woningen. Er is een toenemende behoefte aan Tiny Houses en andere vormen van kleinschalige bewoning. Het aandeel eenpersoonshuishoudens is groot in Nederland en tegelijkertijd bestaan er relatief weinig woningen voor deze groep. Volgens Platform 31 zijn Tiny Houses een interessante aanvulling op de bestaande woningvoorraad, zeker in het licht van de demografische trends, met name wanneer deze gecombineerd worden met andere opgaven waaronder klimaatadaptatie, biodiversiteit en de woonopgave. Hier ligt een grote kans voor gemeenten.
Klimaat- en natuuropgave
Nederland wil volgens het Klimaatakkoord de komende jaren grote stappen zetten op het gebied van klimaatbeleid. Zo staat in het klimaatakkoord dat de provincies en gemeenten regelen dat vanaf de herziening van de omgevingsvisie bij de realisatie van nieuwe wijken ook bos wordt gerealiseerd (én gefinancierd). Nieuw bos draagt namelijk bij aan de klimaatdoelstellingen; de aanplant van nieuw bos is een uitstekende manier om bovengronds CO2 op te slaan. Daarnaast zorgen bomen voor een schonere lucht, ze houden water vast, hout kan worden gebruikt voor bio-based bouwen en de aanplant van meer bos bevordert de toename van biodiversiteit. Nieuw bos biedt ook mogelijkheden voor recreatie. Daarnaast wordt door het realiseren van bos ook voldaan aan de ambitie van provincies en gemeenten om in het kader van het Natuurpact vóór 2027 in totaal 52.000 hectare nieuwe natuur te realiseren.
Het Testlab als experimenteerruimte voor functiecombinaties
In het Testlab werken we samen met deelnemende gemeenten en provincies het idee uit om natuur te ontwikkelen bij erfeigenaren (bijvoorbeeld op landbouwgrond) met Tiny Houses als verdienmodel. Door Tiny Houses te verkopen of te verhuren ontstaat er een business case voor erfeigenaren die in het geval van eigen grond in 6 jaar break-even kan zijn. De vraag naar Tiny Houses in Nederland is vele malen groter dan het aanbod. Ontwikkelingen rond Tiny Houses zijn vanuit duurzaam perspectief interessant, omdat de ecologische voetafdruk van deze woningen zeer gering is en omdat zij nieuwe mogelijkheden bieden voor passende bewoning. Provincies en gemeenten hebben een belangrijke rol in het faciliteren van deze ontwikkeling in termen van ruimtelijke bestemming en vergunningverlening. Dit betekent onder andere meedenken welke wet- en regelgeving en ruimtelijke kaders moeten meebewegen (o.a. bestemmingsplan) om de ontwikkeling van Tiny Houses, natuur en landbouw/recreatie mogelijk te maken.
Opzet Testlab
Binnen het Testlab lopen er twee parallelle trajecten: een Quick Scan per deelnemende gemeente of provincie en een landelijke Community of Practice (CoP) met alle deelnemende partijen. Binnen deze trajecten ligt de focus in eerste instantie op drie onderdelen: locaties, business case en regelgeving. Naar behoefte zal er ook aandacht zijn voor: communicatie, ecologie en klimaatgunstige beplanting, ontwikkeling van Tiny Houses en politiek en maatschappelijk draagvlak. Binnen deze trajecten brengt ieder zijn of haar eigen expertise en ervaringen in. In de Quick Scan wordt in een aantal bijeenkomsten met interne en externe stakeholders de haalbaarheid van een project onderzocht.
De landelijke CoP bestaat uit een aantal informatieve bijeenkomsten waarbij verschillende gemeenten en provincies samenkomen om gezamenlijk lastige vraagstukken op te lossen, zoals vragen omtrent regelgeving en de nieuwe Omgevingswet.
Acties en resultaten
Het Testlab maakte een goede start met grote belangstelling voor de startbijeenkomst in december 2018. Gedurende het traject heeft het Testlab veel media aandacht gegenereerd en is het opgenomen in diverse vakbladen (o.a. Vakblad Groen, Vakblad Landwerk en Vakblad Stadszaken) en nationale kranten (o.a Trouw (28-02-2018 en 26-11-2019), Financieel Dagblad). Dit heeft ook tot aandacht geleid bij de rijksoverheid (zowel politiek als verschillende ministeries) die in verkennende gesprekken allemaal hun interesse in de resultaten van dit testlab hebben laten blijken.
Sinds de start in 2018 hebben we binnen het Testlab twee belangrijke pilots uitgevoerd: gemeentelijk met de Gemeente Wageningen en provinciaal met provincie Overijssel. Daarnaast hebben we met veel andere gemeenten en provincies gesprekken gevoerd om ze meer inzicht te verschaffen in de problematiek en de kansen die het kan bieden. Daarbij hebben we ook gebruik gemaakt van mogelijkheden om input aan te dragen voor verschillende beleidstrajecten. Dat heeft er bijvoorbeeld in het geval van provincie Noord-Brabant toe geleid dat de mogelijkheden van het testlab zijn opgenomen in de bossenstrategie. Dit heeft ook weer tot interesse van andere provincies geleid.
Pilot Overijssel
In samenwerking met provincie Overijssel hebben we een aantal bijeenkomsten georganiseerd om geïnteresseerde gemeenten en initiatiefnemers kennis te laten maken met de mogelijkheden voor tiny houses en nieuw bos. Deze bijeenkomsten hadden een hoge opkomst. Vervolgens hebben we een inventarisatie gemaakt van Overijsselse initiatiefnemers en hebben we een aantal van deze initiatieven nader onderzocht. Hierbij hebben we aan de hand van deze casuïstiek een rekenmodel ontwikkeld om meer inzicht te verwerven in de business cases van de diverse projecten. Veel initiatiefnemers waren geïnteresseerd in de combinatie van voedselbos met Tiny Houses dus deze hebben we ook specifiek uitgelicht. Hieruit kwam naar voren dat positieve business cases mogelijk zijn, maar dat de beleidsmatige randvoorwaarden bepalend kunnen zijn voor de business case. Bijvoorbeeld hoeveel tiny houses per hectare en of deze van tijdelijke of permanente aard zijn. Hierbij ligt een sleutelrol voor gemeenten voor het opstellen van een duidelijke randvoorwaarden. Vanuit het testlab kunnen wij ondersteuning bieden bij het ontwikkelen van een afwegingskader op basis waarvan een gemeente zulk beleid kan ontwikkelen.
Ook interesse in het rekenmodel? Sluit je dan aan bij het testlab.
Pilot Gemeente Wageningen
Met gemeente Wageningen hebben we precies zo’n traject doorlopen: van idee naar beleid. We hebben diverse interne workshops georganiseerd om kennis over de potentie van tiny houses voor natuurrealisatie te vergroten en tot een gedeeld begrip te komen van de mogelijkheden. Daarna is gezamenlijk een concept afwegingskader ontwikkeld om als gemeente te kunnen beslissen over wat gewenste ontwikkelingen zijn en welke initiatieven dus volop de ruimte zouden moeten krijgen. Hier vooraf meer duidelijkheid over bieden kan de gewenste initiatieven uitlokken.
Na bestuurlijke afstemming is het Testlab vervolgens in de concept omgevingsvisie is opgenomen dat nu ter inzage ligt voordat het door de gemeenteraad kan worden vastgesteld. In het kader hiervan hebben verschillende presentaties gegeven op participatieavonden en zijn er verschillende workshops georganiseerd voor geïnteresseerden. Dit heeft tot veel positieve reacties geleid. Dit maakt de weg vrij voor het opnemen van de ideeën van het testlab in de definitieve omgevingsvisie.
Geïnteresseerd in meer informatie over hoe dit proces precies is doorlopen en hoe een dergelijk afwegingskader er uit kan zien, neem dan contact op!
Bovenstaande pilots maken een aantal zaken duidelijk. Enerzijds is er ontzettend veel interesse in tiny houses in combinatie met nieuwe natuur, anderzijds blijkt het voor individuele initiatiefnemers ook ingewikkeld om een goed plan te ontwikkelen zonder duidelijke kaders vanuit provincie en gemeente. Daarom blijven we volop gesprekken voeren met gemeenten en provincies en kunnen zij zich ook aanmelden als volgende pilot. Hierbij kunnen we uiteraard alle geleerde lessen tot nu toe inbrengen. Ook zal er in het najaar een volgende landelijke bijeenkomst worden georganiseerd in samenwerking met provincie Utrecht.
Voor meer informatie, neem contact op met Daan Groot via 06 – 3824 8897 of daan@natuurverdubbelaars.nl.
In samenwerking met:
